نگاهى به فيلم «همخانه»"

يك كمدى رمانتيك
همخانه دومين فيلم سينمايى مهرداد فريد است اين فيلمساز در دومين فيلم سينمايى اش تلاش كرده در عين وامدارى به تعريف خاص خود از سينما كه به تعريفى تازه از سينماى مستقل پهلو مى زند، رويكردى تازه به جذب مخاطب داشته باشد كه به عنوان يكى از وزنه هاى تعيين كننده در گردش چرخ اقتصاد سينماى ايران مطرح است. مهرداد فريد پس از سال ها سابقه كار مطبوعاتى و ساخت چند فيلم كوتاه به ديدگاهى ويژه به دنياى سينماى حرفه اى روى آورد و حاصل اين تجربيات و نگاه خاص، فيلم مهجور «آرامش در ميان مردگان» شد كه با توجه به فضا و حال و هواى تقارن مرگ و زندگى و دغدغه هايى خاص كه مخاطب پسند نبود، نتوانست در گيشه موفق ظاهر شود. فيلم هر چند از حضور بازيگران حرفه اى تئاتر بهره مى برد، ولى اين وجه در كنار نگاه حرفه اى حاكم نتوانست كار را به عنوان يك اثر مستقل حرفه اى در ذهن همان اندك مخاطب هم ماندگار كند و اين گونه است كه فيلم دوم فريد را مى توان به منزله شروع دوباره او براى تثبيت جايگاه حرفه اى يك فيلمساز در سينماى مستقل قلمداد كرد. مرورى بر روند شكل گيرى ديدگاه فريد كه با فيلم «همخانه» برجسته شده از جايى اهميت پيدا مى كند كه او هر چند در فيلم اولش از مولفه هاى مخاطب پسند براى باج دادن به تماشاگر پرهيز كرد، در فيلم دومش گام هايى هوشمندانه به سوى مخاطب برداشت ولى همچنان زاويه ديد خاص خود را حفظ كرد و به مخاطب باج نداد. اين ويژگى مى تواند در وجوه مختلف فيلم مورد تحليل و ارزيابى قرار بگيرد. در اولين گام ايده اوليه فيلم «همخانه» به نوعى موقعيتى حساس و جسورانه را محور قرار مى دهد كه قابليت بدل شدن به اثرى با نگاه گيشه اى صرف و البته فروش ميلياردى را دارد؛ يعنى موقعيت همجوارى اجبارى يك دختر و پسر جوان كه مخاطرات خاص خود را به همراه دارد. اما اين موقعيت با اينكه استعداد سقوط به ورطه سطحى نگرى را دارد، در پرداخت نمودى قابل قبول پيدا كرده و در عين حالى كه مخاطب را مد نظر دارد، از حركت بر نقاط حساس كاذب مى پرهيزد. اينگونه است كه برخلاف انتظار مخاطب عادت كرده به فيلم هاى گيشه اى موقعيت هاى دراماتيك طراحى شده يكى پس از ديگرى جاى هم را مى گيرند بدون آنكه بيش از كاركردشان استفاده شوند. فيلم «همخانه» يك كمدى رمانتيك لطيف درباره همجوارى است كه دو جنس مخالف را دچار تغييراتى در ديدگاه و نقطه نظراتشان نسبت به يكديگر مى كند. مهسا (بيتا سحرخيز) و جمشيد (عليرضا اشكان) به عنوان نماينده قشر دانشجوى جوان، با توجه به مقدمات چيده شده و بر اساس نياز دراماتيك اوليه وارد يك رابطه اجبارى مى شوند. در فيلم به نياز دراماتيك مهسا به عنوان قهرمان اصلى (اوليه) بيشتر پرداخت شده و چگونگى رسيدن او به تصميم عجيب پيدا كردن يك شوهر قلابى يك روزه، به تفصيل پرداخته مى شود تا موتور فيلم روشن و حركت بر مسير طراحى شده آغاز شود. مهسا به جهت محروم شدن از خوابگاه و اجبار براى ماندن در تهران، مجبور مى شود به شرايط فخرى خانم (مريم بوبانى) براى اجاره كردن خانه اش تن دهد كه اين پيش شرط متأهل بودن اوست. پذيرش اوليه اين شرط هم به جهت موقعيت ناگزيزى مهسا و هم به دليل ضرب الاجل فخرى خانم براى سفر به خارج، مى تواند در دنياى فيلم منطق خاص خود را پيدا كند و شرايط به گونه اى چيده مى شود كه فيلم با انتخاب قالب كمدى رسيدن به اين مقطع را به شكل نمايشى پى مى گيرد. به اين ترتيب پيشنهاد مهسا با تمركز بر واكنش افرادى كه مقابلش قرار مى گيرند، ترسيم شده و نهايتاً اين خود جمشيد است كه به عنوان آخرين گزينه پيشقدم مى شود. همانطور كه اشاره شد هر چند انگيزه اوليه جمشيد به موضوع بسط انگيزه مهسا پرداخت نمى شود ولى در ادامه با تمركز بر رابطه دو نفره آنها در خانه مى توان نياز اوليه او را براى ورود به اين رابطه به ظاهر عقيم حدس زد. در ادامه پرداخت دراماتيك و كميك فيلم، بر هم خوردن ثبات اوليه را كه با رفتن فخرى خانم به سفر پديد آمده، قابل پيش بينى مى كند. بازگشت صاحبخانه تمهيدى است كه پيشبرنده ماجرا در بخش ميانى است و همان همجوارى اجبارى را واجد تم باز شناخت يكديگر مى كند. در اين بخش هر چند موقعيت هاى مستعد براى حركت بر خطوط قرمز كاذب و حساس فراوان است ولى فيلمساز تلاش كرده حركتى آرام و با طمأنينه بر مسير آنها انجام دهد و اگر هم همراهى مخاطب را مى گيرد به واسطه حركت بر حساسيت هاى كاذب نباشد. اين وجه موجب شده آشفتگى هاى جمشيد كه شب هنگام به بهانه هاى مختلف مى خواهد با مهسا حرف بزند، پرداختى متعادل و كمرنگ داشته باشد و بيرون زدن او به مثابه انفجارى تلقى شود كه در نوع خود باز هم با طمأنينه ترسيم شده است. لوكيشن پارك و مواجهه با مواد فروش (ارژنگ اميرفضلى) و زن خيابانى (عسل بديعى) نيز به مثابه ايستگاهى تلقى مى شود كه رئاليسم گزنده موقعيت را با تكيه بر قالب كمدى واجد امتياز مى كند. دروغ هاى مكرر مهسا و جمشيد در بخش ميانى نيز همه در اين قالب مفهوم پيدا مى كنند و از جايى به بعد وقتى جمشيد بدون در خطر بودن موقعيتش تنها به خاطر حفظ موقعيت مهسا پنهان كارى مى كند، مقدمات تأثيرپذيرى آن دو از هم بنا نهاده مى شود. به عنوان مثال موقعيتى كه فخرى خانم براى آشتى دادن آنها مى خواهد روى هم را ببوسند و اين درخواست با مخالفت شديد مهسا و جمشيد روبرو مى شود كه هر كدام به نحوى مى خواهند از موقعيت فرار كنند، از ديگر كدهاى اين تأثيرپذيرى است. به گزارش مهر، يكى از نقاط امتياز فيلم «همخانه» مانور حساب شده در موقعيت هاى ميانى طراحى شده و خروج به موقع از آنهاست. از نمونه هاى بارز اين پرداخت چگونگى طراحى پايان فيلم و رسيدن به سرانجامى تأثيرگذار و البته غير قابل پيش بينى است. حضور پدر مهسا (اكبر عبدى) درست در بزنگاهى اتفاق مى افتد كه به نظر مى آيد فيلم در آستانه در جا زدن در موقعيت ميانى است و نگرانى بابت چگونگى بستن پرونده فيلم وجود دارد. جالب اينكه با توجه به موقعيت هاى كميك طراحى شده براى اين ورود ناگهانى، قرار نيست به شيوه اى سهل انگارانه پايانى خوش شكل بگيرد كه موجب فاصله گرفتن از رئاليسم موجود شود. حضور پدر خيلى سريع موجب لو رفتن آخرين دروغ مهسا مى شود و هنگامى كه موبايل جمشيد در كمد به صدا در مى آيد، آه از نهاد مخاطبى كه در حال گذران موقعيت به شوخى و خنده بوده، بلند مى شود. سكانس دادگاه هر چند تلخى و گزندگى واقعيت موجود را مانند يك سيلى به پرداخت رمانتيك فيلم وارد مى كند ولى از آنجا كه به سكانسى نمادين و برجسته ختم مى شود، حائز اهميت است. در عين حاليكه اين بخش انتقادات كمرنگ فيلم را كه تا اين بخش بيشتر در زير لايه بوده به سطح مى آورد و گزندگى خاص را به مخاطب انتقال مى دهد. رد و بدل شدن عكس ازدواج قلابى بين مهسا و جمشيد در حاليكه هر كدام عكس ديگرى را نگه مى دارد آن هم پشت ميله هاى زندان، بهترين پايانى است كه مى توان براى اين قصه در نظر گرفت. پايانى كه در عين حال تلخى رئاليسم و شيرينى رمانتيزم را به همراه داشته و وجهى دوگانه دارد. فيلم «همخانه» از وجه انتخاب بازيگران هم از انتظار عمومى مخاطب فاصله گرفته و با انتخاب جسورانه قرار دادن دو بازيگر جوان و تازه كار در نقش هاى اول و همچنين استفاده از بازيگران حرفه اى و برجسته در نقش هاى غير كليشه اى (مانند اكبر عبدى در نقش پدر جنوبى و مريم بوبانى در نقش صاحبخانه پولدار و فضول) ، نگاه مستقل خود را به وجوه ديگر فيلم تعميم مى دهد. «همخانه» دومين فيلم مهرداد فريد پس از فيلم مهجور «آرامش در ميان مردگان» است كه سال ۸۴ ساخته شد و سال گذشته هم به اكران عمومى درآمد. داستان فيلم درباره مهسا دانشجو ترم آخر شهرستانى است كه به خاطر نمره نياوردن در يك درس ناچار است يك ترم ديگر در تهران بماند و به فكر جايى ديگر براى اقامت باشد