نـــت

نُت یا نوت، در موسیقی به دو معنی بکار می‌رود: یکی به معنی واحد صدائی با فرکانس ثابت که نامی بر آن گذاشته شده که در متون کهن فارسی به آن نغمه می‌گویند و دیگری به معنی نمایش یا نشانه نوشتاری هر یک از این صداها.

در معنی اول نت‌ها هفت نام برای نوشتن اصوات موسیقایی هستند. در ایران به پیروی از فرانسه و ایتالیا نت‌ها به این صورت نام گذاری می‌شوند: دو-ر-می-فا-سل-لا-سی (do, re, mi, fa, sol, la, si). در روش نام‌گذاری الفبایی که در کشورهای انگلیسی و آلمانی زبان رایج بوده است نت‌ها به ترتیب "A, B, C, D, E, F, G" نام می‌گیرند، که نت A در این روش برابر با نت «لا» (la) در روش قبلی است.

در معنی دوم، برای مکتوب کردن اصوات موسیقی، این صداها را طبق قواعد خاصی بین یا روی پنچ خط افقی می‌نویسند که به نام خطوط حامل شناخته می‌شوند. خطوط حامل از پایین به بالا شمرده می‌شوند، به این معنی که نتی که روی خط پایین‌تر نوشته شود، صدایی بم‌تر از نتی دارد که بر روی خط بالاتر نوشته شده است. به این ترتیب نام نت از روی جائی‌که روی خط‌های حامل قراردارد مشخص می‌شود. دیگر مشخصات نت مانند طول آن (مدت زمان امتداد یافتن آن صدا) و غیره را نیز با شکل‌های قراردادی که برای نت طرح شده نمایش می‌دهند. نت‌های متوالی را از چپ به راست می‌نویسند. دانشی که به قواعد نوشتن نت‌های موسیقی و مقولات مرتبط با آن می‌پردازد، تئوری موسیقی نام دارد.

در شکل روبه‌رو نت‌ها به صورت دایره‌های کوچکی (بعد از نشانه کلید سل ) به‌ترتیب از چپ به راست روی پنج خط حامل نوشته شده‌اند.

پیشینه نام‌گذاری نت‌ها

گوییدو دآرتسو (1050-990، Guido d'Arezzo)، کشیشی فرانسوی، ساکن ایتالیای قرن 11 میلادی، برای نخستین بار نام این نت‌ها را بر اساس سروده‌ای مشهور به سرود سن ژان که گویا خود برایش آهنگی ساخته بود انتخاب کرد:

Ut queant laxis resonare fibris Mira gestorum famuli tuorum Solve poluti labireatum Sancte Johannes.


در این دوران موسیقی شش‌هجایی بود و در سده‌های پس از آن بود که «سی» بر آن افزوده شد و هجای «دو» جایگزین «اوت» شد.

در موسیقی، سلفژ تکنیکی آموزشی برای آواز خوانی است که در آن هر نت میزان با سیلاب خاصی که سیلاب سلفژ ( یا سلافا سیلاب) نامیده می‌شود، خوانده می‌شوند. هفت سیلاب که عملا استفاده می‌شوند عبارت‌اند از:دو، ر، می، فا، سل، لا، تی (یا سی).

سلفژ نحوه نت نويسي مي باشد

در موسیقی برای نت نویسی روش و اصول ویژه‌ای تعریف شده که برای آشنایی با آن اصول، آموختن مبانی زیر گام نخست است:

خطوط حامل کلان
حامل (بُردار) کلان، نگاره‌ای است برای نوشتن وخواندن خط موسیقی و دقیق تر از آن برای تعیین زیر و بمی نت‌های موسیقی که متشکل از چند خط (در خط امروزی پنج خط) همراستا با فاصله‌های برابر. هر یک از خطها و هر فاصله بین دو خط جایگاه یک نت معینی است و نام نت‌ها ازروی نشانه‌ای به نام کلید معین می‌شود که درابتدای سمت چپ بردار قرار می‌گیرد. نت‌ها هرچه در محل پایین تری از بردار قرار بگیرند، صوتشان بم تر است.

خط میزان: (barline)
خط میزان،خطی که عمود برخطوط بردار، همه پهنای بردار را قطع می‌کند و میزان‌ها را از یکدیگر جدا می‌کند.

کلید: (clef):
نشانه‌هایی که در آغاز خطهای بردار جای میگیرند تا نام و سطح زیر و بمی نت‌ها را مشخص کند.

مایه نما (key signature) :
مجموعه نشانه‌هایی که پس از کلید می‌‌آیند و مایه (تن موسیقی) را مشخص می‌کنند.

میزان نما (time signature):
شماره‌هایی که پس از کلید و مایه نما نوشته می‌شوند و مشخص کننده تعداد ضرب در هر میزان و ارزش زمانی نسبی نت‌ها هستند.

خطوط افزوده (ledger lines):
خطهای کوتاه در بالا یا پایین بردار تا نتهای خیلی زیر یا خیلی بم روی آنها نوشته شود.

بدون شک یکی از عناصر ی که میتوان با آن فرهنگ یک ملت را محک زد و اطلاعات زیادی از آداب و رسوم و اعتقادات آنها کسب کرد موسیقی آن ملت است.

موسیقی در گذشته های دور مانند زبان و گفتار به روش سینه به سینه و شفاهی نقل میشد تا به نسلهای بعدی برسد و در این میان هیچ تضمینی نبود که عوامل محیطی چه اثری بر آن بگذارند یا اینکه اصلآ باقی بماند یا خیر. از این رو آنها به فکر افتادند تا موسیقی خود را جایی ثبت کنند.

اقوام "مزوپوتیما" (Mesopotamia ) (بین النهرین)از اولین کسانی بودند که به فکر نگارش موسیقی افتادندو برای نت نویسی قراردادی تنظیم کردند.در روش ابداعی انان ریتم (که یک جز لازم ملودی است) و دامنه ملودی معین میشد. در قرن پنجم تا هفتم قبل از میلاد روشی ابداع شد که فقط حدود حرکت ملودی را مشخص میکردو حضور دامنه در آن دیده نمیشد.

در قرن هفتم میلادی بود که سرودهای گریگوریان - مانند مس (mess)و موتت (mutett ) که مهمترین و جزو پایه های فرمهای موسیقی مذهبی اند ، - بدست پاپ گرگوار اول (Pope Grigorire I )جمع آوری و تدوین شد اما هنوز رسم الخطی رسمی و شناخته شده برای حفظ اصولی آنها نبود.

در قرن نهم از یک خط رنگی افقی برای نوشتن علائم استفاده شد و باید توجه کرد که در همین زمان بود که مویسقی از حالت مونوفونی و هموفونیکی خارج شد و بتدریج به سوی دیافونی( دو صدایی) و پلی فونی میل کرد و اصالتا پلی فونی از سرود های مذهبی بنام ارگانوم (organom ) زاده شد و نگارش آنها اهمیت بیشتری یافت. (برای مطالعه بیشتر در مورد نوع بافتها به مقاله "رنگ و بافت در موسیقی" توجه شود)

اما نت نویسی به صورت امروزی ریشه در نمادهای یونانی و شرقی دارد که به آن " اک فونتیک "(Ekphonetic )میگویند.

تا قبل از قرن یازدهم میلادی برای نمایش اصوات موسیقی به تبعیت از یونان باستان از حروف برای این منظور استفاده میشد و از این نظام هم اکنون نیز در کشورهای انگلیسی و آلمانی زبان استفاده میشود. به این شیوه نت نگاری نظام الفبایی میگویند.

در قرن یازدهم میلادی یک کشیش فرانسوی مقیم ایتالیا به نام "گوئید د آرتسو"Guido d Arezzo"")955-1050(آهنگی برای یکی از سرودهای مذهبی کلیسا به نام "سن ژان"ساخت و برای یادگیری بهتر آن برای شاگردان در آموختن اصوات موسیقی ،حروف اول هر مصرع این سرود را به عنوان علامتی برای نمایش هر یک از اصوات انتخاب کرد .

به این صورت: Ut queant laxis Resonare fibris Mira gestorum Famuli tuorom Solve poluti Labrieatum sancta johannes" " (حرفهای مورد نظر با حروف بزرگ تایپ شده)از آن به بعد این حروف برای نشان دادن صداهای موسیقی مرسوم شد : Ut, re. mi, fa, sol, la. نتهای ابداعی آرتسو شش تا بودند که بعدا" نت "سی" به آنها افزوده شد و نت ut برای سهولت در نت خوانی به Do تغییر پیدا کرد.
از دیگر خدمات ارزشمند این کشیش میتوان به ابداع چهار خط حامل وبرای نگارش نت و حدود دامنه آنها اشاره داشت . لازم است در اینجا اشاره ای به فیلیپه دوویتری (Philippe de Vitry ) (1361-1291) فرانسوی که شاعر و آهنگساز و تئورسین موسیقی بود ،شودکه در کسترش تئوریهای موسیقی و نتنویسی خدمات ارزنده داشته و از بنیانگذاران روشهای امروزی است.

لازم به توضیح است که اسحق کندی نویسنده کتاب "الرساله الكندی فی الموسیقی" در مورد اسامی نغمات از حروف ابجد استفاده کرد به این ترتیب : کندی این نامگذاری را برای نت ها انجام داد: نت می حرف ج، نت سل حرف ه، نت سی حرف و، نت ر حرف ط و نت فا حرف ک.


این در حالی است که اروپاییان صد سال بعد با آن اشنا شدند و آن را تکمیل کردند. به هر صورت، به نظام نت نویسی که آرتسو ابداع کرد نظام هجایی میگویند که در فرانسه و ایتالیا و بعدا" به تبعیت از فرانسه در ایران باب شد.

امادر نظام الفبایی اولین نت نت "لا" است که اولین حرف الفبای لاتین است:

G F E D C B A
لا سی دو ر می فا سل

در آلمان و اتریش نت دوم "سی" را باH نشان میدهند و حرف B نمایانگر Si b است. در قرن شانزدهم به آثار زیادی از بزرگان موسیقی برمیخوریم که مشهورترین آنان " پالسترنیا" (Palestrina)و "لاسوس" (Lassus) و "فرسکوبالدی" (Frescobaldi ) و "ویکتوریا" هستند که آنها را براساس مد(mode ) بوجود آوردند و باعث تحولات زیادی کنترپوان و هارمونی و کل موسیقی شدند.

تداوم و ثبت این تلاشها گنجینه ارزشمند موسیقی امروز است که با بررسی این آثار میتوانیم به تحولات جوامع در دورانهای مختلف هم پی ببریم.

نت ها زبان موسیقی هستند که بدون خطوط حامل معنایی ندارند .خطوط حامل 5 خط موازی افقی هستند که نت ها می توانند روی این خط ها(5 تا)و بین آنها(4 تا)و بالا و پایین آنها(2 تا)نوشته شوند که جمعا 11 نت می توانند در خطوط حامل نوشته شوند.و اگر نیاز به بیش از این نت ها باشد از خطوط حامل تکمیلی استفاده می شود.خواندن نتها از روی خطوط حامل به این گونه است که ابتدا باید کلید سل یا فا یا دو بر روی ان مشخص باشد.برای مثال کلید سل بر روی خط دوم از پایین قرار میگیرد ولی کلیدهای فا و دو جای مشخصی ندارند.بنابراین هر نتی که روی خط دوم قرار بگیرد سل خوانده می‌شود .با مشخص شدن نت سل نت های دیگر نیز با توجه به زیر وبمیشان نسبت به نت سل مشخص می‌شوند.که اگر به بالا و جلو برویم نت ها زیرتر(سل-لا-سی-دو-ر-.........)واگر به پایین و عقب برگردیم نت ها بم تر(فا-می-ر-دو-سی-..........)می شوند.